Chemport maakt noorden tot kraamkamer groene chemie in Europa

Vijftien procent van de totale Nederlandse chemische industrie komt uit de regio Delfzijl. Daarbij gaat het niet alleen om de bestaande industrie, maar ook steeds meer om groene, duurzame chemie. Dat de groene, en dus voor de toekomst meest veelbelovende chemische industrie zich rond de Eemshaven en in de gemeente Eemsdelta zo sterk ontwikkelt, is mede te danken aan een organisatie die zich al bijna tien jaar inzet voor de vergroening van de chemie in het noorden: Chemport Europe. Deze staat ook voor de rest van de chemische industrie in het noorden: in Emmen en Heerenveen.

Chemport Europe bestaat uit twee chemieclusters in Delfzijl en Emmen, een groot kenniscluster rond de universiteit en hogescholen in Groningen en recyclingexpertise uit Heerenveen. Aan ambitie is er geen gebrek bij Chemport Europe, dat van het noorden in 2030 koploper wil maken op het gebied van groene chemie, niet alleen in Nederland maar zelfs in Europa. Deze ambitie is zeker geen wensdenken, zo menen ze bij Chemport Europe, alleen al omdat er in Noord-Nederland veel factoren zijn die relevant zijn voor de verduurzaming. Zoals lokale beschikbaarheid van groene grondstoffen en bioraffinagecapaciteiten (bijvoorbeeld suiker), directe aansluiting op offshore wind voor duurzame energie, geïntegreerde chemische productieclusters of de zeehavens.

“We trekken samen op met netbeheerders, overheden en het bedrijfsleven om knelpunten aan te kaarten en nieuwe infrastructuur te ontwikkelen” Soraya Aimée Ludema

Álles in huis:

Maar ambitie is één ding: deze waarmaken is een tweede. Hoe staat het met de aspiraties van Chemport, in deze door de hoge energieprijzen en snoeiharde internationale concurrentie voor de hele chemische industrie lastige tijden? Daarover sprak Eemsdelta Kringen met Guido Rink, sinds december 2024 voorzitter van Chemport Europe, en met Soraya Aimée Ludema, programmamanager van Chemport Europe. “Dat Chemport Europe in 2023 Europees koploper wil zijn, is geen vaag vergezicht – daaraan wordt heel hard gewerkt door bedrijven, kennisinstellingen en overheden.

Noord-Nederland is een proeftuin voor circulaire innovaties die schaalbaar zijn in heel Europa. Met al 17.500 banen in de circulaire economie, sterke kennisclusters, groene grondstoffen en toegang tot duurzame energie hebben wij nu al álles in huis om de ambitie waar te maken”, zegt Guido Rink, in het dagelijks leven wethouder van Economische Zaken in Emmen. Volgens hem speelt de EU bij deze ontwikkelingen een sleutelrol, dankzij fondsen als het Just Transition Fund en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. “Daardoor werken we tegelijk aan een duurzame industrie én nieuwe perspectieven voor de regio en dragen we direct bij aan de Circular Economy Act en de Clean Industrial Deal.” Chemport Europe, opgericht in 2016, vormt een ecosysteem waarin innovatieve bedrijven, kennisinstellingen en overheden nauw samenwerken. “De ambitie om Europees koploper te worden leeft sterker dan ooit”, zegt Soraya Aimée Ludema, programmamanager bij Chemport Europe. “We bieden niet alleen ruimte aan bedrijven, maar we zijn een voedingsbodem voor innovatie – van lab tot fabriek.”

Als waterstof erbij komt, wordt het nog interessanter!” Guido Rink

Regionale kracht, internationale impact:

De regio Noord-Groningen huisvest inmiddels een breed scala aan innovatieve bedrijven. In het gebied van Groningen Seaports investeren bedrijven als Avantium in technologieën die fossiele grondstoffen vervangen door hernieuwbare alternatieven. In Emmen staat de grootste productielocatie van Teijin in Europa, bekend van hoogwaardige vezels.

BASF is er actief op het gebied van 3D-printmaterialen, terwijl start-up CuRe werkt aan het recyclen van PET-flessen, onder meer voor Coca-Cola. “Deze afbreekbare flessen zullen straks vanuit Emmen zowel de Nederlandse als de internationale markt bereiken!”, zegt Rink met enige trots. Chemport Europe was oorspronkelijk gericht op de Eemshaven en Delfzijl. Emmen en later Heerenveen sloten zich vervolgens aan. “De chemiebedrijven in Delfzijl en Emmen wisselen nu onderling kennis en reststromen uit”, vertelt Rink. “Dat zou zonder Chemport nooit van de grond zijn gekomen.”

Ecosysteem van samenwerking:

Het succes van Chemport Europe schuilt volgens Ludema in de manier waarop partijen samenwerken. “Geen losse initiatieven, maar een stevig ecosysteem waarin we elkaar versterken. Dat we het niet alleen hebben over transitie, maar het hier ook echt doen: innovaties naar de praktijk brengen en bedrijven helpen opschalen.” Voorbeelden van circulair werkende bedrijven in de chemie zijn er genoeg. BioBTX maakt aromaten – basisgrondstoffen voor kunststoffen – uit plastic afval en biomassa.

Avantium zet hout om in bouwstenen voor biobased plastics. En bij het Nationaal Testcentrum Circulaire Plastics (NTCP) in Heerenveen worden circulaire plasticoplossingen op industriële schaal getest. “Wat mij motiveert”, zegt Ludema, “is dat deze initiatieven niet op zichzelf staan. Ze bouwen samen aan een robuust, toekomstbestendig ecosysteem.”

“We zijn niet bezig met kleine stappen; dit is systeemverandering” Soraya Aimée Ludema

Obstakels:

Maar het pad naar een duurzame chemiesector is uiteraard niet zonder obstakels. Een van de grootste zorgen is de hoge energieprijs. “De prijzen zijn inderdaad gevaarlijk voor alle bedrijven”, erkent Rink. “We zien dat in heel Europa. In Rotterdam moesten onlangs al twee chemische fabrieken sluiten.” Ook in Noord-Nederland is de druk voelbaar, al lijken bedrijven die vergaand hebben verduurzaamd iets beter bestand tegen de prijsstijgingen.” Daar komt de overbelasting van het stroomnet bij. En daarom werkt men aan innovatieve oplossingen.

Zo wordt reststoom van het ene bedrijf ingezet als grondstof bij het andere. Teijin gebruikt bijvoorbeeld zwavel van andere bedrijven in zijn processen. “Dit soort kruisbestuivingen maakt ons ecosysteem niet alleen groener, maar ook weerbaarder”, aldus Rink. Chemport Europe ziet hierin vooral een signalerende en verbindende rol voor zichzelf weggelegd. “We trekken samen op met netbeheerders, overheden en het bedrijfsleven om knelpunten aan te kaarten en nieuwe infrastructuur te ontwikkelen”, legt Ludema uit.

“Dit soort kruisbestuivingen maakt ons ecosysteem niet alleen groener, maar ook weerbaarder” Guido Rink

Duurzame waardeketens:

Hoewel Chemport zich expliciet richt op de koolstoftransitie – het vervangen van fossiele grondstoffen – sluit het traditionele chemiebedrijven niet uit. Integendeel. “We hebben bestaande bedrijven juist geholpen om de eerste stappen naar verduurzaming te zetten”, zegt Ludema.

De circulaire benadering reikt verder dan recycling alleen. In de regio wordt hard gewerkt aan nieuwe waardeketens waarin biomassa, CO2 en gerecyclede materialen fungeren als alternatieve grondstoffen. Met het oprukkende gebruik van groene waterstof – nog in voorbereiding – komt daar straks een nieuwe dimensie bij. “Als waterstof erbij komt, wordt het nog interessanter!” aldus Rink.

Naar een leidende rol:

Er is een stip op de horizon: tegen 2030 wil Chemport Europe dé kraamkamer zijn van circulaire en groene chemie in Europa. Dat betekent meer dan bedrijven aantrekken; het gaat om het opbouwen van een volledig ecosysteem waarin duurzame chemie kan ontstaan, doorgroeien en internationaal concurreren. “2030 komt snel dichterbij, maar ik geloof er oprecht in dat we de juiste kaarten hebben”, zegt Ludema. “We zijn niet bezig met kleine stappen. Dit is systeemverandering.” Zij besluit: “Wat mij persoonlijk trots maakt, is hoe we met zoveel verschillende partijen – ondernemers, onderzoekers, overheden – samen een toekomst bouwen. Geen losse initiatieven, maar een stevig ecosysteem waarin we elkaar versterken.

Dat we het niet alleen hebben over transitie, maar het hier ook echt doen: innovaties naar de praktijk brengen en bedrijven helpen opschalen. Met het hele ecosysteem en ieder in eigen kracht werken aan de chemie van de toekomst. Als ik zie wat we met elkaar al voor elkaar hebben gekregen, de potentie die er nog ligt, dan kan ik alleen maar zeggen: dit is waarom ik elke dag met energie aan het werk ga.’’